Księga pamięci Wojsławic

Celem projektu jest przetłumaczenie na język polski i udostępnienie szerokiemu gronu odbiorców treści Księgi Pamięci Wojsławic – publikacji opisującej Wojsławice i życie wojsławickiej społeczności żydowskiej przed Zagładą.

Sefer zikaron Wojslowica = Izker-buch cum farajbikn dem ondenk fun der chorew geworener jidiszer kehile Wojslawic [Księga pamięci Wojsławic], red. Shimon Kanc, Irgun Jocej Wojslowica be-Israel baj der mithilf fun der Wojslawicer Lansmanshaft in Amerike [Ziomkostwo Wojsławic w Izraelu we współpracy z Ziomkostwem w USA], Tel Awiw 1970, ss. 515, il., mapa, portr. (jid., hebr.)

Społeczność tego miasteczka na Ziemi Chełmskiej była tworzona od XV wieku przez Żydów, Rusinów/Ukraińców i Polaków, czy też wyznawców judaizmu, prawosławia i katolicyzmu. Tragiczne wydarzenia II wojny światowej i zagłada Żydów przerwały to tradycyjne lokalne współistnienie kultur. Pozostały zabytkowe budynki synagogi, cerkwi i kościoła, jednak pamięć zaciera się, a Księga Pamięci jest jednym z najcenniejszych źródeł wiedzy o życiu miasteczka.

Tłumaczenie zostało dofinansowane ze środków Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny.

Księga Pamięci Wojsławic

Spis zawartości

/-/ Wspomnijmy [hebr.] 5
Plan Wojsławic (oprac. Aleksandra) 8

Opowiadać będziesz synowi swemu 13
Szlomo Ofir, Wojsławice, nasze miasteczko [hebr.] 13
Szlomo Ofir, Nasze miasteczko Wojsławice [jid.] 18
Szymon Kanc, Na wstępie [hebr.] 23

Dzieje miasteczka 31
Szymon Kanc, Dzieje miasteczka [hebr.] 32
Szymon Kanc, Historia żydowskiej społeczności w Wojsławicach [jid.] 33
– Chasydyzm i Haskala (51)
Mosze Sztrasberger, Oskarżenie Żydów wojsławickich o mord rytualny w roku 1760 [jid.] 52
Mosze Sztrasberger, Oskarżenie o mord rytualny w mieście Wojsławice w roku 1760 [hebr.] 60
Mosze-Sagi Klejnminc, Wojsławice – ich tło duchowe i ekonomiczne [hebr.] 66
Mendel Szafer, Moje sześćdziesiąt lat życia w Wojsławicach 1879-1939 [jid.] 69
– Pomocnicy mełamedów (71)
– Zimowe uciechy (73)
– „Koza” (75)
– Hrabina (76)
– Na wsi (79)
– Żydowska samoobrona (84)
– Bóle porodowe mesjasza (86)
– Żydzi wojsławiccy słyszą nowiny o doktorze Herzlu (89)
– Pierwszy wykład syjonistyczny (91)
– Złe wiatry (92)
Arie-Lejb Rajz, Nasi rabini [jid.] 96
– Rabin reb Dowid London (96)
– Rabin reb Boruch-Isroel (97)
– Rabin reb Lewi (98)
– Rabin reb Meir-Fajwel Wejnsztejn (98)
– Wielka kłótnia (100)
– Rabin reb Jakow-Icchok Cytrynbojm (101)
– Rabin nadzwyczajny reb Jehoszua Klejnminc (103)
/-/ Synagoga, przedsionek i bet ha-midrasz [jid.] 104
/-/ Chasydzkie domy modlitwy (sztible) [jid.] 108
– Turzyski (108)
– Bełzki (108)
– Góry Kalwarii (109)
– Kantorzy i prowadzący modlitwy (110)
– Szabes i święto w miasteczku (111)
– Straszne Dni (114)
– Sukot i Symchat Tora (117)
– Chanuka (118)
– Purim (118)
– Pesach (119)
– Szawuot (121)
– Gmina (122)
Arie-Lejb Rajz, Ze skarbnicy mojej babci [jid.] 124
Jakow Tenenbojm, W miasteczku moich rodziców i dziadków [jid.] 131
– W legendarnej kościelnej piwnicy (134)
– Mełamedzi (137)
– Chasydzi (140)
– Pochodzenie (142)
– Na jarmarku (148)
– Mądrość życiowa (153)
– Wesele i siedem ślubnych błogosławieństw (156)

Żydowskie wychowanie 161
Szymon Kanc, Żydowskie wychowanie [hebr.] 162
Mosze Klejnminc-Sagi, Cheder, mełamedzi i bet ha-midrasz [hebr.] 163
Mosze Klejnminc-Sagi, Cheder, mełamedzi i bet ha-midrasz [jid.] 166
Mosze Rab, „Studiuj Torę, mój synu, bo Tora to najlepszy Towar” [hebr.] 170
– Mełamedzi chederu (171)
– W szkole elementarnej (171)
– Nasza walka z wrogością chrześcijan (172)
– Wychowanie w domu mojego ojca (174)
Mosze Rab, „Studiuj Torę, mój synu, bo Tora to najlepszy Towar” [jid.] 176
– W chederze (177)
– W szkole powszechnej (177)
– Nasza walka z wrogością ze strony chrześcijańskich chłopaków (179)
– Metody wychowawcze mojego ojca (181)
Jehudit Ajnes, Moje szkolne lata [jid.] 184

Partie i organizacje 191
Szlomo Ofir, Ruch syjonistyczny [hebr.] 192
Jakow Beker, Wojsławice – bastion Poalej Syjon w powiecie chełmskim [jid.] 195
Jakow Zusman, Szlome Zając, Szabtaj i Lejbcie Ajnes, Poalej Syjon Lewica (relację opracowała Jehudit) [jid.] 199
Dawid Ajnes, Zlot [jid.] 207
Dawid Ajnes, Rewolucyjny pochód [jid.] 208
Szmuel ben Meir-Dawid, Betar [jid.] 213
Chaim Awni (Sztejn), Na hachszarze [jid.] 219
Szlome Borek, Moje polityczne przeobrażenia [jid.] 227
Szlome Borek, Ceirej Agudas Isroel [jid.] 229
Chajke Wajstob-Szafer, Lines ha-Cedek [jid.] 231
Chana Szafel, Nasze kółko dramatyczne [jid.] 233
/-/ Miejska kasa pożyczkowa 236
/-/ Kursy zawodowe 237

Było kiedyś… 239
Szymon Kanc, Było kiedyś… [hebr.] 40
Szejndel Feichman-Wignfeld, Koszmar jednej nocy [hebr.] 241
– Cud (242) Mendel Borek, Koszmary I wojny światowej [jid.] 243
– Polscy żołnierze szaleją (245)
– Działalność kulturalna (245)
Szlome Zając, Uwolnienie Meira syna Josla [jid.] 247
– Dom Mosze Chaima (249)
– Bohaterscy obrońcy (251)
Jechiel Mitlman, Uliczka Łaziebna [jid.] 253
Rachel Jugli Huberman, Dziecięce lata w moim rodzinnym miasteczku [jid.] 257
– W wojsławickim ziomkostwie (260)
– Wierszyki badchana (260)
– Nad rzeczką (261)
Chana Szafel, Święto u nowoczesnej młodzieży [jid.] 263
Abraham Hendler, Wojsławianie w Warszawie [jid.] 266
Rachel Herc, Dom naszego dzieciństwa i młodości [jid.] 270
Rachel Herc, Dziecięce lata [jid.] 274
– Grajkowie purimowi (275)
– Promienny śpiew (277)
– Mieszanka melodii (279)
Mosze Sztrasberger, Zaprzepaszczony Lag ba-Omer [jid.] 280
Ch. Fejbl, Smutna melodia [hebr.] 286

Postaci i zwyczaje 287
Szymon Kanc, Postaci i zwyczaje [hebr.] 288
Jehudit Ajnes, Smutek i radość w moim miasteczku [jid.] 289
– Letnie sielanki (291)
– Niespokojne dni (292)
– Ciotka Esterl (295)
– Dawid Kupper (297)
– Piaskarze (300)
– Zachariasz Ruf (301)
– Josl Petiach (Kupper) (304)
– Mendel syn Jaszy (305)
– Ber Berger (306)
– Dowcie syn Chawy „Może na odwrót” (307)
– Fajwel syn Chajcie Lejki (308)
– Chaim Boruch syn Abego (309)
– Czarny Meir (311)
– Meir Kraft (Gelwaser) (311)
– Babcia Pesele (312)
Jehudit Ajnes (zebrała), Ludowe powiedzonka w naszym miasteczku [jid.] 316
Dawid Ajnes, Jarmarki, złodzieje i żydowscy bogacze [jid.] 324
– Przy niebieskiej studni (329)
– Uniknięto pogromu (332)
Icchok Rab, Świetlane postaci [jid.] 336
– Wujek Mechel – ozdoba miasteczka (337)
– Przy stole rabina (340)
Cywia Leber-Celenczuk, Pierwsza chalucka [harcerka] [jid.] 343
Lejb From, Doktor i domowe lekarstwa [jid.] 344
Szymon Kanc, Wojsławicki humor i duch [jid.] 348
– Dziadek i młody rabin (350)
– Rozdział Miszny (351)
– Troski (352)
– Becalel Tenenbojm (353)
– Zapał i sceptycyzm (353)
– Tęsknota za wielkimi czynami (354)
– Lamedwownicy (355)
– Chaluce (356)
– List (357)
– Tajemnice (358)
– Zwyczaje (358)
– Dusza miasteczka (360)
Fajwel Hochlerer, Miasteczko, w nim nasza wielkość [hebr.] 362
– Piekarnia macy (364)
– Orkiestra i rabin (365)
Dawid (Neches) Kupper, Moja droga z Wojsławic do Paryża [jid.] 367
Grunia Tenenbojm Zawilowski, Nasze drogie miasteczko [hebr.] 374

Zniszczenie i zagłada 377
Szymon Kanc, Groza zagłady [hebr.] 378
Szymon Kanc, Zagłada ludności żydowskiej w Wojsławicach [jid.] 379
Chaja Ajdelman-Blat, W dolinie cierpienia i śmierci [jid.] 385
Mendel Borek, Początek końca [jid.] 402
Sara Gerber (Turbiner), Strach, głód i śmierć [jid.] 405
Ester Tenenbojm-Frumer, Z jednego ognia w drugi [jid.] 413
– Wojsławice – Łódź – Auschwitz (413)
Rachel Gerc-Turbiner, Ponure dni i noce [jid.] 420
Chaim Awnej, Na strasznych drogach z Wojsławic do Hajfy [jid.] 428
Cirl Szmarak-Leber, Tułaczka [jid.] 440
Mordechaj Kalmanowicz, Mocniejszy od żelaza [jid.] 445
Relacja Mordechaja Kalmanowicza w Jad Waszem [jid.] 450

Zwój męstwa 460
Mordechaj Kalmanowicz, W partyzantce (relacje spisała Ida Fink) [jid.] 460
Jakow Zisman, Kadisz za moje miasteczko [jid.] 473
M.A., Nagrobek dla tych, którzy od nas odeszli [hebr.] 478
Aszer Wejzer, Synowie, których utraciliśmy [hebr.] 485
/-/ Ludzie z naszego miasteczka w różnych krajach [hebr.] 490
Rita Luden (Rywka Borek), Wspominając Wojsławice [ang.] 501
Wykaz mieszkańców miasta, którzy zginęli w Szoa, Bóg pomści ich krew [hebr.] 502
Puste ramki na wpisanie zamordowanych nie uwzględnionych w wykazie 512
Spis treści 513
Errata 516