Domy podcieniowe z Wojsławic są  świadkami trudnej polsko-żydowskiej historii. Ich żydowscy mieszkańcy, często związani z miasteczkiem od pokoleń, zostali wymordowani podczas niemieckiej okupacji, a w ich miejsce wprowadzili się nowi właściciele z rodzin chrześcijańskich. W 1947 roku nieruchomości zostały przejęte przez Skarb Państwa na mocy „ustawy o mieniu opuszczonym”, a później sprzedane nowym mieszkańcom.

Na północnym skraju zachodniej pierzei rynku wyróżnia się dom podcieniowy znany jako dom szewca Fawki. Budynek formalnie pełni rolę oficjalnej siedziby Stowarzyszenia Panorama Kultur, jednak nie jest użytkowany ze względu na zły stan techniczny.

Historia domu szewca Fawki

Dom został zbudowany prawdopodobnie w latach 20. XX wieku, w miejscu starszego budynku spalonego przez wojska rosyjskie wycofujące się z Wojsławic w 1915 roku.

Do II wojny światowej północną część domu zamieszkiwała rodzina żydowskiego szewca i handlarza skórami Fajwela Szylda (1900–1942), zwanego przez sąsiadów Fawką. Południową część domu zamieszkiwali Abram, Aron i Icek Tuchman oraz Fejga Stachler. Wszyscy oni najprawdopodobniej zginęli w obozie zagłady w Sobiborze, dokąd niemal wszyscy Żydzi z Wojsławic zostali deportowani w październiku 1942 roku. Ci, którym udało się uniknąć deportacji zginęli w kolejnych miesiącach podczas egzekucji, które miały miejsce m.in. w Wojsławicach.

Spośród ponad tysiąca wojsławickich Żydów ocaleli tylko nieliczni.

Kim był Fajwel Szyld ?

Zbierając wspomnienia o życiu w dawnych Wojsławicach udało nam się zarejestrować kilka wspomnień o rodzinie Szyldów. Najciekawsza z nich jest relacja Anastazji Osiewicz, która zamawiała w warsztacie szewskim Fajwela Szylda ślubne pantofle.

W „Księdze Pamięci Wojsławic”, wydanej w 1970 roku w Tel Awiwie przez ocalałych z Zagłady mieszkańców Wojsławic, znajduje się m.in. wspomnienie Dawida Kupfera, który wymienia Fajwela Szylda jako jednego ze swoich najbliższych przyjaciół, z którym wspólnie poznawali świat i czytali książki wypożyczone z miejscowej żydowskiej biblioteki.

Jak wygląda dom szewca Fawki?

Dom szewca Fawki to budynek w układzie kalenicowym, usytuowany w zachodniej pierzei Rynku, ścianą frontową zwrócony ku ulicy. Działki, na których stoi, zachowały wymiary nadane im w XV wieku podczas lokacji miejskiej Wojsławic. Jest to dom podcieniowy, wzniesiony na podmurówce z cegły, posiadający drewniane ściany zbudowane w konstrukcji wieńcowej. Budynek wzniesiono na planie prostokąta, z wysuniętym ku przodowi (wzdłuż kalenicy) dachem, z prostokątnymi przybudówkami przy ścianie zachodniej i południowej. Dom jest typem domu podcieniowego. Jest to budynek jednokondygnacyjny, zwieńczony dwuspadowym dachem zbudowanym w konstrukcji krokwiowo-płatwiowej i krytym eternitem romboidalnym (pierwotnie gontem). Obiekt jest częściowo podpiwniczony, od strony zachodniej i południowej posiada przybudówki kryte dachami pulpitowymi. W stosunku do stanu pierwotnego bryła obiektu nie uległa drastycznym przekształceniom. Główna zmiana dotyczy dobudowania drewnianej balustrady wzdłuż frontowej ściany budynku.

Obiekt tworzą właściwie dwa drewniane domy połączone sienią i wspólnym podcieniem. Z relacji mieszkańców wynika, że w części domu od strony Rynku znajdował się warsztat szewski. W ramach prac inwentaryzacyjnych odbytych w 2011 roku, zidentyfikowano elementy oryginalnego wyposażenia domu: meble (stół, ławka, komoda, szafka, półka, kołyska), zestaw dębowych karniszy łukowych, sztućce sygnowane stemplem warszawskiej wytwórni Józefa Frageta, kotarę z aplikowanym wzorem, gliniane i żeliwne naczynia.

W domu zachowały się również oryginalne urządzenia ogniowe, tzw. zimny szabaśnik (zamykana, drewniana szafka wmurowana w ścianę, w której w czasie szabasu przechowywano przygotowane wcześniej posiłki).

Elewacja frontowa budynku jest siedmioosiowa, z wejściem na siódmej osi. Otwory okienne domu są trójdzielne (w części południowej) i sześciodzielne (w części północnej). Okna mają też lufciki. Elewacje boczne, północna i południowa, posiadają przybudówki od strony zachodniej. Ściany obito dwupoziomowym szalunkiem w układzie od przyziemia poziomym i pionowym. Szalunek pokryty jest farbą olejną w dwóch odcieniach brązu. Dwuspadowy dach, na całej długości kalenicy tworzy podcień wsparty na ośmiu drewnianych słupach. Od strony zachodniej zachowała się przybudówka z desek (tzw. kuczka), zaś od strony południowej przybudówka murowana.

Budynek jest objęty ochroną konserwatorską jako część zespołu rynkowego, nie jest indywidualnie wpisany do rejestru zabytków.

Rekonstrukcja w Muzeum Wsi Lubelskiej

W 2013 roku w ramach projektu „Miasteczko Prowincjonalne Europy Środkowej” w Muzeum Wsi Lubelskiej w Lublinie została oddana do użytku replika domu szewca Fawki, ulokowana w północnej pierzei rynku muzealnego miasteczka. Znalazły w niej miejsce ekspozycje warsztatów rzemieślniczych – Miasteczkowa pracownia krawiecka, Pracownia cholewkarska, Warsztat szewski, Pracownia miasteczkowego malarza szyldów, a także Kuchnia Fajwela Szylda. Scenariusz ekspozycji opracował starszy kustosz Grzegorz Miliszkiewicz korzystając m.in. z ustaleń dokonanych podczas warsztatów prowadzonych przez Stowarzyszenie Panorama Kultur.

Plany renowacji in situ domu szewca Fawki

Jednym z celów Stowarzyszenia Panorama Kultur jest renowacja domu szewca Fawki i uruchomienie w nim Centrum Interpretacji Dziedzictwa Kulturowego.

Na podstawie materiałów zgromadzonych podczas warsztatów inwentaryzacyjnych eksperci z Katedry Architektury i Budownictwa Politechniki Lubelskiej przygotowali projekt remontu domu z częściową przebudową oraz zmianą funkcji dostosowującą obiekt do potrzeb stowarzyszenia.

Projekty przebudowy i wyposażenia obiektu powstały jako efekt dyskusji na temat współistnienia tradycji i nowoczesności dając w rezultacie koncepcję łączącą prawdę historyczną miejsca, obecną we wspomnieniach dawnych mieszkańców, oraz współczesne rozwiązania aranżacyjne mające na celu stworzenie miejsca nowoczesnego i przede wszystkim funkcjonalnego.