Tradycyjne pieśni Polesia we współczesnej kulturze – polsko-białorusko-ukraińska współpraca artystyczna

O PROJEKCIE:

Na Polesiu do dziś zachowało się wiele przykładów zanikającej już kultury tradycyjnej – sięgających daleko w przeszłość, niespotykanych nigdzie indziej. Na terenie Białorusi, w pobliżu największych w Europie bagien, odnajdujemy liczne ślady archaicznych zjawisk – wśród nich i te, które świadczą o wspólnocie z dziedzictwem polskim. 
Napotykamy tam też pozostałości tradycyjnej muzyki – w dzisiejszych czasach powszechnie już na wsi odrzucanej. Pomimo iż na terenie Białorusi tradycja wokalna, tak jak wszędzie, podlega procesom degradacji, ciągle jednak, uważnie szukając, można znaleźć jej żywe przejawy.

Wiedzę o niematerialnym dziedzictwie kulturowym Polesia i lokalną muzykę tradycyjną, chcemy udostępnić szerokim kręgom odbiorców w Polsce, na Białorusi i na Ukrainie. Wspieramy artystów białoruskich, którzy zajmują się nobilitacją muzyki tradycyjnej do rangi wydarzeń artystycznych, podtrzymujemy wymianę doświadczeń w tego typu działaniach między partnerami – polskim, ukraińskim i białoruskim.

W ramach projektu przeprowadziliśmy wyjazd na Polesie na Białorusi, podczas którego grupa osób z Polski, Ukrainy i Białorusi zbierała materiały (informacje, nagrania audio i wideo) w kilku wsiach w rejonie Pińska i Stolina (Kletnaja, Pare, Czemeryn, Stahowo, Koszara, Olmany). Wyjazd miał charakter badawczy, więc choć poprzedziły go staranne przygotowania rezultatów i tak nie dało się z góry przewidzieć i zaplanować, dlatego zatoczyliśmy dość duży krąg. Ostatecznym i głównym miejscem badań była wieś Olmany, leżąca na skraju wielkich bagien, przy granicy z Ukrainą.

Uczestnikami wyjazdu były osoby od lat zajmujące się muzyką tradycyjną (muzycy, etnomuzykolodzy), filmem, fotografią, antropologią. Poszukiwania koncentrowały się przede wszystkim na pieśniach – tradycjach wokalnych regionu, ale też na wszystkich innych ciekawych przejawach kultury tradycyjnej i na osobistych historiach mieszkańców tych terenów.

Zebrane podczas wyjazdu materiały były następnie opracowywane: z wielogodzinnych nagrań został sporządzony zbiór 168 pieśni, spisano z taśm i przetłumaczono kilkanaście historii. Opracowano zdjęcia, skanowano zbiory zdjęć archiwalnych wypożyczone od właścicieli. Z wyselekcjonowanych nagrań wideo zmontowany został 40 minutowy film dokumentalny pt: „Olmany”.

Projekt współfinansowany był przez Departament Dyplomacji Publicznej i Kulturalnej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w ramach konkursu „Wspólne działania polsko-białoruskie 2011”.

W 2012 r kontynuowaliśmy pracę na Białorusi – zrealizowaliśmy projekt „Głosy Europy. Polsko-białorusko-ukraińskie działania na rzecz ochrony i popularyzacji muzyki tradycyjnej i dziedzictwa kulturowego Polesia„, w ramach konkursu „Wspólne działania polsko-białoruskie 2012” (współfinansowany przez Departamentu Dyplomacji Publicznej i Kulturalnej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP).

Partnerami i uczestnikami projektu byli etnografowie, etnomuzykolodzy i praktycy-folkloryści z Polski, Białorusi i Ukrainy a jednym z podstawowych jego celów, oprócz popularyzacji kultury tradycyjnej Polesia, było nawiązanie współpracy między środowiskami naukowymi Polski i Białorusi. 

 Projekt był kontynuacją działań rozpoczętych w 2011 roku, z akcentem na poszerzenie grona odbiorców, oraz  nawiązanie współpracy nie tylko artystycznej, ale i naukowej, ze środowiskami zajmującymi się pracą w oparciu o dziedzictwo kulturowe Polesia.  Rezultaty i echa naszego projektu z 2011 sprawiły, że środowisko zarówno białoruskich, jak i ukraińskich folklorystów było zainteresowane przyłączeniem się do naszych działań. 

Zorganizowaliśmy wspólny wyjazd na badania terenowe, w sierpniu 2012. Pojechały: 3 osoby z Polski, 4 z Ukrainy, 5 z Białorusi. Planowaliśmy większy udział strony polskiej (6 osób), ale ponieważ bardzo wiele osób z Białorusi  i z Ukrainy zgłosiło chęć udziału – zmieniliśmy proporcje. W ciągu dnia, w grupach robiliśmy nagrania (muzykologiczne i etnograficzne) w różnych wsiach,  wieczory spędzaliśmy wspólnie, dzieląc się wrażeniami i doświadczeniami.  Ekspedycja objęła na początku tereny w rejonie Kobrynia, potem stopniowo przesuwała się na wschód aż do rej. stolińskiego. Wyjazd okazał się cenną okazją dla przedstawicieli trzech krajów do poznania się, nawiązania bliższych relacji, wymiany doświadczeń zawodowych.

 Kolejny etap projektu – to wspólna z partnerami praca nad przygotowaniem płyty DVD z filmem dokumentalnym „Olmany” – który został ostatecznie ukończony w październiku 2012, z pieśniami tradycyjnymi oraz z galerią zdjęć, zrobionych przez uczestników projektu w 2011 i w 2012 roku. Praca nad płytą była naturalną kontynuacją współpracy rozpoczętej podczas badań terenowych, przy czym zatoczyła szersze kręgi – do wspólnych działań włączyli się pracownicy Białoruskiej Akademii Nauk z Mińska, Państwowego Konserwatorium w Kijowie oraz Polskiej Akademii Nauk. Udostępnili do publikacji swoje cenne nagrania archiwalne. Powstała płyta pt. „Polesie na skraju bagien”, wydana w 520 egzemplarzach.

 Równolegle, kontynuowaliśmy i pogłębialiśmy pracę nad spektaklem. Zostały zorganizowane dwie sesje warsztatowe z udziałem reżysera Przemysława Wasilkowskiego i Olgi Jemieljańczyk z Połocka prowadzącej pracę nad pieśniami. Odbyły się trzy pokazy spektaklu w Polsce (dwa w Instytucie Teatralnym im Z. Raszewskiego w Warszawie i jeden w Instytucie Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu) oraz dwa na Białorusi – w Białoruskim Państwowym Uniwersytecie Kultury i Sztuki (BDUKM) w Mińsku (1.XI) oraz na Uniwersytecie Państwowym w Połocku (3.XI). Spektakle połączone były z prezentacją filmu „Olmany” oraz płyty. Prezentacje na Białorusi zostały zauważone przez media i bardzo dobrze przyjęte przez publiczność.